Εστω ότι μια ουσία η οποία προέρχεται από ένα σπάνιο και μη καλλιεργήσιμο φυτό αποκαλύπτεται αντικαρκινική. Δύο δυνατότητες έχουμε: ή να εξαφανίσουμε το φυτό από προσώπου Γης προσπαθώντας να αποσπάσουμε όσο το δυνατόν μεγαλύτερες ποσότητες από την ουσία-φάρμακο ή να βρούμε τρόπο να τη συνθέσουμε χημικά.
Οι ανάγκες για χημική σύνθεση οργανικών ουσιών είναι στην κυριολεξία ατελείωτες και ιστορικά οι χημικοί έχουν αποδειχθεί εξαιρετικά εφευρετικοί. Εκτός όμως από τις ανάγκες για οργανικές ουσίες, αυξημένες είναι σήμερα και οι απαιτήσεις μας για τις προδιαγραφές παραγωγής τους. Δεν μπορούμε πια αβασάνιστα να χρησιμοποιούμε βαρέα μέταλλα, όπως χρώμιο, βανάδιο, όσμιο ή τιτάνιο, καθώς η επίδρασή τους στο περιβάλλον και στον άνθρωπο μπορεί να είναι καταστροφική. Ευκταίο είναι επίσης η ακολουθία των αντιδράσεων που απαιτούνται για την οργανική σύνθεση του μορίου στόχου να μπορεί να πραγματοποιηθεί και σε μεγάλη κλίμακα χωρίς το κόστος να καθίσταται απαγορευτικό.
Περιττό να πούμε ότι όσο φθηνότερη η πρώτη ύλη, τόσο το καλύτερο!
Τρόπους να ικανοποιήσει όλες τις παραπάνω προϋποθέσεις έχει ανακαλύψει ο αναπληρωτής καθηγητής κ. Γεώργιος Βασιλικογιαννάκης από το Τμήμα Χημείας του Πανεπιστημίου Κρήτης. Απόφοιτος και διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Κρήτης, ο κ Βασιλικογιαννάκης εργάστηκε ως μεταδιδακτορικός φοιτητής στο πλευρό τού επίσης ελληνικής καταγωγής κορυφαίου χημικού κ. Κ. Νικολάου στο Ινστιτούτο Scripps των ΗΠΑ, προτού επιστρέψει στη γενέτειρα Κρήτη. Το ερευνητικό έργο του στοχεύει στην ανάπτυξη νέων συνθετικών τεχνολογιών με βάση το διεγερμένο μοριακό οξυγόνο.
Η πρώτη ύλη που χρησιμοποιεί ο έλληνας ερευνητής δεν είναι τίποτε άλλο από το οξυγόνο που αναπνέουμε και το οποίο διεγείρεται φωτοχημικά ώστε να μπορέσει να αξιοποιηθεί στην οργανική σύνθεση. Για τη διέγερση δεν χρησιμοποιούνται οργανικοί καταλύτες αλλά φωτοευαίσθητα φυσικά μόρια (όπως π.χ. η χλωροφύλλη των φυτών) τα οποία ονομάζονται φωτοευαισθητοποιητές. Είναι γνωστό εδώ και μερικές δεκαετίες ότι υπό κατάλληλες συνθήκες η απορρόφηση του ορατού φωτός από τους φωτοευαισθητοποιητές έχει συνέπεια τη μεταφορά ενέργειας στο οξυγόνο, το οποίο διεγείρεται και ονομάζεται διεγερμένο μοριακό οξυγόνο. Η επιτυχία του έλληνα ερευνητή έγκειται στη χρήση του παροδικού αυτού δραστικού μορίου για τη σύνθεση βιοδραστικών φυσικών προϊόντων. Με άλλα λόγια, ο κ. Βασιλικογιαννάκης και οι συνεργάτες του πετυχαίνουν να χρησιμοποιήσουν το πολύ δραστικό διεγερμένο οξυγόνο για την εκκίνηση διαδοχικών αντιδράσεων που απαιτούνται για τη σύνθεση περίπλοκων οργανικών ενώσεων στον σωστό τόπο και χρόνο και μέσα στην ίδια φιάλη.
Οπως επεσήμανε μιλώντας στο «ΒΗΜΑScience», αυτό σημαίνει «εξοικονόμηση χρόνου, αφού σε μία μόνο φιάλη μπορούν να γίνουν πολλές συνεχόμενες αντιδράσεις της συνθετικής πορείας που έχει επιλεγεί. Με την κλασική, βήμα προς βήμα, σύνθεση οι αντιδράσεις αυτές θα ήθελαν ακόμη και εβδομάδες για να πραγματοποιηθούν». Και ως τα παραπάνω να μην ήταν επαρκή, η ελληνική ερευνητική ομάδα έχει πετύχει ακόμη έναν βασικό στόχο για να καταστήσει τις εφαρμογές του πειραματισμού της φιλικότερες προς το περιβάλλον: δεν χρησιμοποιεί πια οργανικούς διαλύτες (υδρογονάνθρακες, χλωριωμένους υδρογονάνθρακες). Το μέσο διάλυσης είναι το νερό!
Το πρόγραμμα του κ. Βασιλικογιαννάκη θα χρηματοδοτηθεί με 1,338 εκατ. ευρώ. Οπως μας είπε, ένα μέρος από αυτά θα αξιοποιηθεί για υποδομές και αναλώσιμα, ενώ θα εργαστούν στο πρόγραμμα μεταδιδακτορικοί ερευνητές, καθώς επίσης και διδακτορικοί και μεταπτυχιακοί φοιτητές. Αν και η σύνθεση φαρμάκων μπορεί να είναι η προφανής εφαρμογή των αποτελεσμάτων της έρευνας του κ. Βασιλικογιαννάκη, το ζητούμενο της εργασίας του είναι η ανάπτυξη μεθόδων οργανικής σύνθεσης που θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν απ' όλους τους ερευνητές. Αυτός είναι άλλωστε και ο λόγος για τον οποίο δεν αρέσκεται να πατεντάρει τις ανακαλύψεις του: θέλει να χρησιμοποιούνται από τους ανά τον κόσμο συναδέλφους του.
Απόσπασμα από το ΒΗΜΑScience
