Γιώργος Νάνος, Αναπλ. Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας: Τα μήλα, τα χιλιόμετρα, η ενέργεια και το περιβάλλον

Τα μήλα, τα χιλιόμετρα, η ενέργεια και το περιβάλλον

Γιώργος Νάνος, Αναπλ. Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

Αφορμή για να γράψω αυτά που ακολουθούν ήταν παλιότερος προβληματισμός μου και ένα πρόσφατο άρθρο ενός Γερμανού επιστήμονα, που εκτίμησε την κατανάλωση ενέργειας για να παραχθεί και φτάσει στο πιάτο ενός Γερμανού καταναλωτή ένα κιλό μήλων όταν αυτό παράχθηκε τοπικά και συντηρήθηκε για 5 μήνες στη χώρα ή μεταφέρθηκε χιλιάδες χιλιόμετρα με τον πιο φτηνό τρόπο σήμερα – με εμπορευματοκιβώτια μέσω θαλάσσης – από τη Νότια Αφρική (2 εβδομάδες ταξίδι) ή από τη Ν. Ζηλανδία (4 εβδομάδες ταξίδι). Αυτό βέβαια σημαίνει έκλυση διοξειδίου του άνθρακα στο περιβάλλον αλλά όχι μόνο.

Δεν το είδε οικονομικά καθώς τα μεροκάματα των εργατών στη Νότια Αφρική είναι 2-3 € και το κόστος παραγωγής ενός κιλού αχλαδιών είναι λιγότερο από 15 λεπτά, ενώ στην Ελλάδα ξεπερνά τα 60 λεπτά. Για όσους ξέρουν αυτό οφείλεται στο ότι εδώ στην Ελλάδα και Ευρώπη γενικότερα χρησιμοποιούμε περισσότερες εισροές (κυρίως χημικά!) και φυσικά τα μεροκάματα είναι πολύ υψηλότερα. Αλλά στην Ελλάδα και από αλλού χάνουμε! Δεν είναι ο μικρός κλήρος μας αλλά ακριβώς το αντίθετο. Παρά το μικρό κλήρο η παραγωγή μήλων ανά στρέμμα στην Ελλάδα δεν ξεπερνά τους 3 τόνους, ενώ στη Γερμανία είναι 4 τόνοι και στη Νέα Ζηλανδία 9 τόνοι! Κάτι δεν κάνουμε καλά; Χρησιμοποιούμε περισσότερες εισροές και παίρνουμε λιγότερα φρούτα; Ναι, γιατί μας λείπει η σύνδεση έρευνας και παραγωγής και γιατί οι παραγωγοί μας ποτέ δεν ζήτησαν, δεν πίστεψαν ή δεν άκουσαν ότι καινοτόμο μπορούσε να βοηθήσει την οικονομικότητα της ‘επιχείρησης’ τους!

Ας τα αφήσουμε όμως αυτά και ας πάμε στο άρθρο του Γερμανού για τα μήλα της Γερμανίας. Εκεί λοιπόν καταναλώνουν 4,1 MJ ενέργειας ανά κιλό παραχθέντος μήλου και συντηρημένου 5 μήνες, ενώ τα εισαγόμενα μήλα κόστισαν 5,4-6,1 MJ ενέργειας ανά κιλό παραχθέντος μήλου για να φτάσουν στον καταναλωτή της Γερμανίας, δηλαδή πάνω από 33% αυξημένη ενέργεια. Δεν θα πω τίποτα για τη μόλυνση του περιβάλλοντος από την κατανάλωση καυσίμων για τα ταξίδια αυτά. Ας σκεφτούμε όμως όλα τα άλλα, όπως θέσεις εργασίας (μην σκεφτόμαστε μόνο τους εργάτες γης, τόσοι άλλοι ωφελούνται από την τοπική πρωτογενή παραγωγή, ΓΙΑΤΙ ΤΟ ΞΕΧΝΑΜΕ ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΑ ΑΥΤΟ;), τον πληθυσμό στην ύπαιθρο, τη διατήρηση της καλλιεργούμενης έκτασης, το ότι όλα τα φρούτα και λαχανικά στη Γερμανία είναι πιστοποιημένα ότι δεν έχουν υπολείμματα φυτοφαρμάκων και σέβονται το περιβάλλον (και τα περισσότερα εισαγόμενα έχουν επίσης πιστοποίηση!), τότε, χωρίς δεύτερη σκέψη, μιλάμε για αναγκαιότητα υποστήριξης της ντόπιας παραγωγής υψηλής αξίας προϊόντων. Φανταστείτε και τι σημασία έχει η ανωτέρω εργασία (γράφηκε πριν 2 χρόνια) με τη σημερινή πραγματικότητα με το πετρέλαιο να πετάει στα ύψη και τις μεταφορές να γίνονται απίθανα ακριβότερες στο εγγύς μέλλον!

Αν πάμε στην Ελληνική πραγματικότητα, τα εισαγόμενα είναι ουκ ολίγα και ενεργειακά πιο ακριβά (πρέπει να ταξιδέψουν πλην των 7 θαλασσών του κόσμου και όλη την Ευρώπη ξεκινώντας από το λιμάνι του Ρότερνταμ), ενώ η μικρή παραγωγή ανά στρέμμα, ο πολυτεμαχισμός και οι πολλές εισροές στην Ελλάδα κάνουν τη ντόπια παραγωγή ιδιαίτερα ενεργοβόρα. Από δική μας μελέτη βρέθηκε ότι μόνο για την παραγωγή μήλων με ολοκληρωμένη διαχείριση στη Ζαγορά (χωρίς πολλές σπατάλες εισροών) χρειάστηκαν 2,4 MJ/κιλό μήλων, όταν οι αντίστοιχες τιμές στη Γερμανία ήταν 1,15 και στη Νέα Ζηλανδία 0,9. Τι πρέπει να κάνουμε; Δεν χρειάζεται και πολλή σκέψη ή θα δράσουμε οργανωμένα ή θα κοιτάμε απαθείς τους νέους άνεργους στις πόλεις να περιφέρονται και την ύπαιθρο να νεκρώνεται. Η μελέτη που κατατέθηκε πριν λίγες ημέρες για την αναδιάρθρωση των καλλιεργειών στο Πήλιο είναι προς αυτή την κατεύθυνση.
Ας ελπίσουμε ότι θα χρηματοδοτηθεί και θα υλοποιηθεί χωρίς τοπικισμούς και πολιτικές ίντριγκες. Υπάρχει και μια τρίτη λύση: να γίνουμε όλοι δημόσιοι υπάλληλοι (αυτό που ευχόμαστε όλοι!) και να υπάρχει ένα ποτάμι με χρυσάφι να τους πληρώνουμε (και να χάνεται και κάμποσο με μίζες και τα συναφή!). ΟΝΕΙΡΟ ΘΕΡΙΝΗΣ ΝΥΚΤΟΣ ΧΩΡΙΣ ΦΕΓΓΑΡΙ!

Γιώργος Νάνος, Αναπλ. Καθηγητής Δενδροκομίας:Πως γίναμε όλοι ειδικοί για το κλάδεμα των δέντρων στην πόλη;

Πως γίναμε όλοι ειδικοί για το κλάδεμα των δέντρων στην πόλη;

Γιώργος Νάνος, Αναπλ. Καθηγητής Δενδροκομίας Π.Θ.

Από ότι φαίνεται, μιας και ζω σε αυτή την πόλη από τη γέννησή μου (εκτός από τα χρόνια των σπουδών μου), ένα από τα μόνιμα προβλήματα που έχουμε είναι το πράσινο της πόλης. Πάντα θέλουμε περισσότερο αλλά πάντα χτίζουμε ή τσιμεντώνουμε και το μικρότερο κομμάτι γης ή και αυλής μας. Μετά κατηγορούμε τους άλλους (τους γείτονες ή το Δήμο) ότι μας στερούν το πράσινο.

Φαίνεται ακόμα ότι υπάρχει πάντα μια διαμάχη μεταξύ των πολιτών και των υπηρεσιών του Δήμου για το κλάδεμα των δέντρων της πόλης. Θυμάμαι να ξεσηκώνεται ο λαός εναντίον των κλαδευτών πριν λίγα χρόνια όταν καρατομούνταν οι λεύκες στον Κραυσίδωνα (το παρακολουθούσα, έλεγαν θα ξεραθούν αλλά ένα μόνο δέντρο ξεράθηκε, προφανώς από αρρώστια και όχι από το κλάδεμα). Θυμάμαι όταν οι ευαισθητοποιημένοι φώναζαν για τα έντονα ‘κουρεμένα’ δέντρα και έβαζαν μηνύματα επάνω τους: ‘Μαμά, κοίτα πως με έκαναν’. Γελούσα. Μετά ήρθε μια δημοτική αρχή που θα χαρακτήριζα χαλαρή και λίγα έγιναν: λίγο κλάδεμα, λίγες φυτεύσεις, κ.λπ. Τώρα πάλι άρχισαν να φωνάζουν όλοι, μόλις κλαδεύτηκαν μερικά δέντρα. Τώρα πια πιστεύω ότι θα πρέπει να αναφέρω και εγώ τα ταπεινά μου επιχειρήματα, καθώς θεωρούμαι από τους πιο ειδικούς στο αντικείμενο στην περιοχή μας σαν καθηγητής στο αντικείμενο της Δενδροκομίας.

Στους οπωρώνες πάντα κάνουμε κλάδεμα στα δέντρα και για να μην μεγαλώσουν πολύ και για να διατηρήσουν τη ζωηρότητά τους για περισσότερα χρόνια. Συχνά κάνουμε και πολύ έντονο κλάδεμα (καρατόμηση) σε αυτά που αντέχουν για ένα βασικό λόγο: να τα διατηρήσουμε πιο δυνατά, με περισσότερη βλάστηση και για περισσότερα χρόνια (τρία σε ένα, που λέμε).

Το ίδιο ισχύει και για τα δέντρα της πόλης μόνο που εδώ μπαίνουν πολλοί άλλοι παράγοντες που απαιτούν περισσότερο κλάδεμα. Τα δέντρα στην πόλη σχετίζονται με την ασφάλεια των πολιτών ποικιλοτρόπως. Πρώτα από όλα να μην πέσουν και καταστρέψουν την περιουσία των ανθρώπων (οχήματα, σπίτια) αλλά και να μην προκαλέσουν βλάβη σε κάποιον άνθρωπο. Ουσιαστικά λόγω της ιδιομορφίας των πεζοδρομίων και του αστικού χώρου γενικότερα, τα δέντρα συνήθως είναι επιπολαιόριζα και κινδυνεύουν να πέσουν εύκολα με δυνατό άνεμο (το βλέπουμε κάθε φορά που φυσάει δυνατά). Είδατε όμως ποτέ ποια δέντρα έπεσαν; Τα άρρωστα και τα ψηλά. Η ασφάλεια των πολιτών σχετίζεται ακόμα με τα κλαδιά, τα φύλλα και τους καρπούς των δέντρων όπου οποιοσδήποτε μπορεί να ‘τρακάρει’ (στα κλαδιά) ή να γλιστρήσει στα φύλλα και καρπούς και να χτυπήσει άσχημα. Μπορεί ακόμη τα φύλλα να φράξουν τους υπόνομους και να πλημμυρίσουμε πιο εύκολα. Μπορεί ακόμη να σκαρφαλώσει κάποιος από τα κλαδιά στο μπαλκόνι μας και να μας ‘ξαλαφρώσει’ από μερικά υπάρχοντα μας! Επομένως το αστικό πράσινο, ιδιαίτερα τα δέντρα των δρόμων της πόλης, δεν είναι δάσος. Δεν μπορούμε να τα αφήσουμε να αναπτύσσονται ανεξέλεγκτα.

Μερικά ακόμη σχετικά. Τα δέντρα έχουν μπει στο λήθαργό τους ήδη από το Σεπτέμβριο. Δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα να κλαδευτούν τώρα τον Οκτώβριο ιδιαίτερα τα φυλλοβόλα. Και μαζί με τα κλαδιά θα ‘φύγουν’ και πολλά φύλλα που σε λίγες ημέρες και εβδομάδες και σταδιακά θα γεμίζουν τον τόπο και τα φρεάτια. Πιστεύω ότι υπάρχουν ακόμα ολίγοι ρομαντικοί που τους αρέσει να σηκώνονται κάθε πρωί και να σκουπίζουν τα φύλλα από το πεζοδρόμιο και το δρόμο μπροστά στο σπίτι τους τουλάχιστον. Αλλά οι περισσότεροι θα ‘φωνάζουν’ να τους τα καθαρίσουν οι οδοκαθαριστές!

Τα αείφυλλα θα μπορούσαν να κλαδευτούν και αργά το χειμώνα ώστε να χαρούμε περισσότερο το πράσινό τους και τους καρπούς τους. Μετά οι τελευταίοι γίνονται πολύ επικίνδυνοι, όταν πέσουν στα οχήματά μας και πάνω μας ή γλιστρήσουμε από αυτούς! Οι νεραντζιές έχουν και το πρόβλημα των κοκκοειδών που παράγουν μελίτωμα και λερώνουν τα πάντα. Το κλάδεμα φωτίζει την κόμη και μειώνει τους πληθυσμούς των περισσότερων εντόμων και τις προσβολές από ασθένειες.

Πόσο πρέπει να κλαδεύονται τα δέντρα μέσα στην πόλη; Βάσει πολλών που ειπώθηκαν παραπάνω τα μικρά σχετικά δέντρα πρέπει να περιορίζονται σε βλάστηση στα ελάχιστα μέτρα ύψος χωρίς κλαδιά χαμηλά που θα χτυπήσει ο περιπατητής. Έχουμε τώρα διάφορες περιπτώσεις από αστικά δέντρα. Μερικά δέντρα είναι πολύ ψηλά, όπως πλατάνια, πεύκα και παρόμοια είδη, που ζουν στο Βόλο πολύ περισσότερο από εμάς. Αυτά χρειάζονται μια φροντίδα για αφαίρεση των γηρασμένων κλάδων κάθε λίγα χρόνια, ώστε να ανανεώνονται μερικά και να διατηρούνται υγιή και φωτιζόμενα. Μετά υπάρχουν πολλά φυτεμένα από εμάς δέντρα που έχουν γεράσει. Αυτό σημαίνει ότι ο κορμός τους είναι σάπιος εν πολλοίς και ουσιαστικά το εξωτερικό μέρος του κορμού ακόμα ζει. Αυτά τα δέντρα ή πρέπει να ξεριζωθούν και αντικατασταθούν (επίπονο) ή δεν πρέπει να ψηλώσουν καθώς κινδυνεύουν να γκρεμιστούν. Έτσι πρέπει να κλαδεύονται πολύ έντονα (καρατόμηση) για να βγάζουν αρκετή βλάστηση κάθε έτος και να μην προκαλέσουν ζημιές με την πτώση τους. Τα περισσότερα δέντρα στην πόλη πρέπει να κλαδεύονται έντονα κάθε δύο με τρία έτη. Όπως φαίνεται στην εικόνα 1 τα συγκεκριμένα βαθιά κλαδεμένα δέντρα προκάλεσαν τις αντιδράσεις των πολιτών. Αυτό όμως το κλάδεμα χρειάζονταν μετά από μερικά χρόνια αχαλίνωτης ανάπτυξης. Οι ελάχιστοι βλαστοί που έμειναν είναι τα μικρά πνευμόνια τους για το χειμώνα. Και την άνοιξη θα βγάλουν νέους δυνατούς υγιείς βλαστούς με πολλά υγιή φύλλα και ελάχιστα άνθη και καρπούς. Το βλέπουμε στην εικόνα 2, με προ διετίας κλαδεμένα δέντρα! Αυτό θέλουμε από τα δέντρα των πεζοδρομίων, αυτός είναι ο ορθότερος ασφαλής (για εμάς και τα φυτά) τρόπος διαχείρισης. Αν τα κλαδεύαμε ξανά μετά από δύο-τρία χρόνια μπορούσαμε να αφήσουμε λίγους περισσότερους βλαστούς χωρίς όμως να βρίσκονται κοντά στα μπαλκόνια και τα δέντρα να μην φτάνουν σε επικίνδυνο ύψος. Οι πληγές θα μπορούσαν να καλυφθούν με ειδικό υλικό για προστασία από τις σήψεις. Αλλά, αν δουν οι ‘ενεργοί’ πολίτες χημικά, κάηκαν οι άνθρωποι που τα εφαρμόζουν. Βέβαια το καλό είναι ότι το φθινόπωρο τα περισσότερα είδη δέντρων λειτουργούν ακόμη και θα φτιάξουν προστατευτικό ιστό σε ένα υγιή κομμένο βραχίονα αλλά και για την κάλυψη των πληγών τα χημικά είναι απολύτως ασφαλή για τον άνθρωπο.

Μακάρι να ζούσαμε σε μια άλλη κοινωνία όπου θα μπορούσαμε να κλαδεύουμε τα δέντρα πολύ έντονα κάθε δύο-τρία χρόνια, να κλαδεύαμε άλλη εποχή τα φυλλοβόλα και άλλη τα αείφυλλα, να διαθέταμε τα καυσόξυλα στους έχοντες ανάγκη, να θρυμματίζαμε τα υπόλοιπα φυτικά υλικά και να τα μεταβάλλαμε σε κομπόστ (μαζί με τα οικιακά οργανικά υπολείμματα όλων μας) για τα πάρκα και τους κήπους μας. Μακάρι, αλλά ούτε σαν ενεργοί πολίτες δρούμε εθελοντικά ούτε σαν Έλληνες, που θέλουμε να τα κάνουν οι άλλοι όλα και να έχουμε την ευχαρίστηση να τους κατακρίνουμε και από πάνω (γιατί εμείς δεν κάναμε τίποτα, οπότε οι άλλοι φταίνε!), ούτε σαν ‘φτωχός’ Δήμος (ας μην ξεχνάμε πόσοι ζουν και εργάζονται στον αστικό ιστό αυτής της πόλης και πόσοι απογράφηκαν σε αυτή) έχουμε τη δυνατότητα να τα κάνουμε όλα.

Τουλάχιστον να μην εμποδίζει ο καθένας έστω αυτά που είναι δυνατόν να γίνουν. Δεν γνωρίζω τους ανθρώπους της Υπηρεσίας Πρασίνου, αλλά πιστεύω ότι έχουν εμπειρία πολλών ετών και ξέρουν. Αφήστε τους να δουλέψουν. Προτάσεις και δημιουργικές δράσεις, αυτές χρειαζόμαστε, όχι άλλη γκρίνια από ημιμαθείς ή παρορμητικούς. Δεν ακούω πολλούς να θέλουν να υιοθετήσουν π.χ. μέρος της Γορίτσας ή ένα κομμάτι κεντρικού δρόμου στις παρυφές της πόλης και να το διαχειριστούν σωστά. Αυτές είναι πράξεις που βοηθούν το σύνολο και πρέπει να κάνουμε πολλές τέτοιες σύντομα με τη μείωση του βιοτικού μας επιπέδου που έρχεται καλπάζοντας.

Ξέρω ότι δεν πείθω πολλούς. Αλλά αυτή είναι η καλύτερη γνώση για το κλάδεμα που μπορώ να παρουσιάσω στο σύντομο αυτό κείμενο. Άσχετο αλλά απαραίτητο για τους πονηρά σκεπτόμενους, δεν ήμουν ποτέ πολιτικός και δεν θα μπορούσα να γίνω, καθώς τις περισσότερες φορές στη ζωή μου δεν φοβήθηκα να μιλήσω ούτε άφησα ‘παπαγαλάκια’ να με κατευθύνουν.